Wojewódzki Przegląd “Zdobnictwa Obrzędowego Cyklu Wiosennego i Świąt Wielkanocnych”

Od 1995 roku Moniecki Ośrodek Kultury przy współudziale Podlaskiego Instytutu Kultury w Białymstoku (wcześniej Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Białymstoku) organizuje Wojewódzki Przegląd pn. Zdobnictwo Obrzędowe Cyklu Wiosennego i Świąt Wielkanocnych. W 2020 roku konkursu niestety ale się nie odbył. Zła sytuacja epidemiologiczna w kraju spowodowana wirusem SARS-CoV-2 nie pozwoliła na bezpieczne przeprowadzenie konkursu.

Coroczne konkursy służą aktywizacji środowiska twórców ludowych i wychowaniu kontynuatorów tradycji wielkanocnej. Na przegląd wpływa ok. 400 zestawów prac ok. 800 autorów. Prace są oceniane w pięciu dyscyplinach twórczych: pisanki, palmy, pająki, kwiaty i wycinanki oraz w trzech kategoriach wiekowych: dzieci, młodzież i dorośli. Są to przepiękne, tradycyjne pisanki, wykonane metodą batikową z terenów Moniek, Trzciannego, Zabiela, Lipska, Białegostoku, Szudziałowa, Wiżajn, Sokółki, Augustowa, pisakowe z okolic Siemiatycz i Bielska Podlaskiego, a także skrobanki z Moniek, Kruszyna i Pomian. Wspaniałe też są palmy wielkanocne, wykonane z żywej roślinki, przeważnie bukszpanu, udekorowane kolorowymi kwiatuszkami z bibuły lub piór. Występują także barwne kompozycje kwiatowe, którymi dawniej dekorowano ściany w mieszkaniach oraz pająki ze słomy lub trzciny ozdobione kolorowymi elementami z bibuły. Interesujące są też pająki z nasion dyni, grochu, fasolki czy łubinu, a także wycinanki ludowe. Imprezę podsumowującą przegląd wzbogacają pokazy malowania tradycyjnych pisanek, wykonania kwiatów oraz pająków, a także widowiska obrzędowe zaprezentowane przez zespoły ludowe MOK.

Znany białostocki etnograf P. Zygmunt Ciesielski powiedział:

Na początku tego łańcucha przekazu są przecież Ci doświadczeni twórcy ludowi kontynuujący domową, lokalną tradycję, sięgającą korzeniami w pomroki wieków. Należy o nich dbać i pielęgnować ich sztukę obrzędową.

Wystawa towarzysząca konkursowi jest dobrym miejscem do refleksji nad tradycją, sztuką obrzędową – tak pięknie tę tradycję wzbogacającą.

Moniecki Ośrodek Kultury wielokrotnie organizował też warsztaty dotyczące tradycyjnego zdobnictwa wielkanocnego. W 2013 roku przegląd był częścią projektu Zasmakuj w Świątecznej Tradycji Ziemi Monieckiej, który był współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach osi 4 Leader Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Jednym z owoców projektu było wydanie folderu podsumowującego w/w warsztaty.

W kwietniu 2014 roku odbyła się wystawa pokonkursowa Zdobnictwa Obrzędowego Cyklu Wiosennego i Świąt Wielkanocnych Podlasia w Operze i Filharmonii Podlaskiej – Europejskim Centrum Sztuki, a wcześniej w Wojewódzkim Ośrodku Animacji Kultury w Białymstoku.

Nasze pająki brały udział w Wystawie Ogólnopolskiej, którą organizowało Kujawsko – Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy. Wystawa trwała do 25 stycznia 2019. Wydarzenie było realizowane w ramach cyklu Piękna nasza Polska cała

Eksponaty pokonkursowe znajdują się w Muzeum Podlaskim w Białymstoku, w Muzeum Lipskiej Pisanki i Tradycji w Lipsku oraz w Biebrzańskim Parku Narodowym w Osowcu.

Organizujemy też Jarmarki Wielkanocne, a nasze eksponaty zdobią stoiska wystawowe na dożynkach

TRADYCJA WIELKANOCNA – TO TRWANIE DOROBKU POKOLEŃ

Wielkanoc jest najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim (obok Bożego Narodzenia) upamiętniającym śmierć krzyżową i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Przegląd ma na celu aktywizację środowiska twórców ludowych z terenu województwa podlaskiego.

Z dniem tego Święta powiązany jest termin większości ruchomych świąt chrześcijańskich m.in. Środa Popielcowa, Wielki Post, Triduum Paschalne, Wniebowstąpienie Pańskie, Zesłanie Ducha Świętego i inne. To z Wielkanocą łączy się tradycji i zwyczajów. Jest to Święto budzącej wiosny i odrodzonej przyrody a przede wszystkim Święto odrodzonego człowieka. Wszystkie wiosenne rytuały miały na celu nakłonienie sił natury do działań na rzecz rolnika. Z radością stwierdzić możemy, że tradycja wielkanocna przechowuje wiele symboli tego wiosennego święta.

Żywa gałązka wierzby, mająca prze rytualne uderzenie przekazywać siły witalne – Wierzba bije, nie ja biję… – stała się pięknym przedmiotem wykonanym z kwiatów, traw, gałązek borówek czy bukszpanu. Palma jest pamiątką wyjazdu Chrystusa do Jerozolimy.

Jajo – koncentrat życia, symbol wszechświata, płodności, początku wiosny – obecne w wierzeniach i magii ludów całego świata. Wzbogacone symboliką znaków magicznych potęgujących jego moc to “pisanka”

Pisanka – arcydzieło ludowego artysty zdobi Wielkanocny. Jest symbolem zmartwychwstania. W zależności od techniki zdobienia, świąteczne jaja mają różne nazwy. Kraszanki (zwane też malowankami lub byczkami) powstają przez gotowanie jajka w wywarze barwnym, dawniej uzyskiwanym własnoręcznie ze składników naturalnych. Używano roślin, które pozwalały na uzyskanie różnych kolorów. Oklejanki są przyozdobione sitowiem, płatkami roślin, skrawkami kolorowego papieru, tkaniny itp. Znane są też skrobanki i pisanki batikowe, tzw. woskowane. Najstarsze pisanki pochodzą z terenów sumeryjskiej Mezopotamii. Zwyczaj malowania jajek był znany w czasach Cesarstwa Rzymskiego. Najstarsze polskie pisanki pochodzą z X wieku, ale prawdopodobnie zdobienie jaj znane było Słowianom wcześniej. Podczas uroczystego śniadania w niedzielę wielkanocną dzielimy się poświęconym jajkiem. Podobnie jak bożonarodzeniowy zwyczaj łamanie się opłatkiem jest on wyrazem przyjaźni.

Woda – w mitologiach świata to czynnik zapładniający; niebo deszczem zapładnia ziemię. Woda zmywająca brud z grzechu, gnuśność ciała. “Śmigus-dyngus”, lany Poniedziałek, to także poważny zabieg magiczny.

Ogień – symbol śmierci i życia. Niszczy to co stare, oczyszcza to co żywe. W wiosennych obrzędach ogień ma trwałe miejsce.

Ucztowanie– obfite jedzenie, dzielenie się nim, to magiczna kreacja obfitości. Warto jeszcze wymienić zapomniany zwyczaj zakopywanie resztek wielkanocnego jadła na polach, kolędowanie wiosenne – Konopielki, życzących „wołokaczy”, gry jajmi i huśtawki. Dom świąteczny był czysto wysprzątany, ozdobiony “pająkami”, kwiatami i wycinankami.

Tradycja – to trwanie dorobku pokoleń; musi być poddawana stałej weryfikacji.

Obrzęd i związana z nim magia odchodzą w zapomnienie. Piękne wytwory ludowej sztuki – pisanki, palmy, pająki i zdobnictwo wnętrz – stają się symbolami Świąt Wielkanocnych i znakiem naszej regionalnej tożsamości.